گزارش کارآموزی پزشکی دستورالعمل نگهداشت و کالیبراسیون تجهیزات پزشکی

مقدمه :

لزوم توجه به مسائل حفاظت فنی از دستگاه ها و برقراری سیستم منظمی که با مدیریتی متشکل، به امور نگهداری دارایی های فیزیکی (شامل ماشین آلات تولیدی، تجهیزات تاسیسات و ساختمان ها و...) رسیدگی نماید هم اکنون در جهان صنعتی به حد کافی احساس می شود. در جهت بهبود بازدهی تولید و کارایی تجهیزات، لازم است فعالیت های مدیریت فنی (تروتکنولوژی) در مراحل طراحی، ساخت، نصب و راه اندازی و بهره برداری در سیستم های صنعتی به عنوان یک بخش اساسی و بنیانی مورد مطالعه قرار گیرند.

به عنوان نمونه در دهه سال های 1960 بر اساس تخمین های گروه مهندسین نگهداری و تعمیرات کشور انگلستان، هزینه های سالیانه نگهداری و تعمیرات در کارخانه های تولید ماشین آلات، بالغ بر سه میلیون پوند بوده، و این مبلغ بیش از جمع هزینه های صرف شده در سال جهت تامین بهداشت ملی برای آن کشور بوده است.

طبق مطالعات انجام شده، از کل گردش سالیانه سرمایه های کشور آلمان 5 درصد آن به بحث نگهداشت اختصاص یافته است. شاید در نگاه اول نگهداشت هزینه هایی را به سیستم اعمال نماید، اما با مطالعات صورت گرفته در کشورهای اروپایی معلوم گردید که این سرمایه گذاری منجر به کاهش 30 درصد هزینه ها گردیده است.

اهمیت تجهیزات در سه بخش تشخیص، مراقبت و درمان بیماران سبب شده است که بخش زیادی از بودجه مراکز درمانی به خرید تجهیزات پزشکی از داخل و عمدتاً خارج از کشور، اختصاص یابد. به طوری که طبق تحقیقات انجام شده و اطلاعات بدست آمده می توان گفت تاکنون عددی بالغ بر 5000 میلیارد تومان دستگاه پزشکی، آزمایشگاهی، دندانپزشکی و بیمارستانی در کشور موجود می باشد.

متاسفانه با وجود صرف هزینه های سنگین تا کنون برنامه ریزی دقیقی برای مدیریت تجهیزات پزشکی و خصوصاً نگهداری مناسب تجهیزات پزشکی به صورت اجرایی صورت نگرفته است. تا آنجا که حتی مراکز درمانی از میزان خسارت بعمل آمده به علت فقدان نگهداری صحیح تجهیزات پزشکی، کمبود چک لیست ها و دستورالعمل های مناسب که منجر به استفاده نادرست، و در نهایت تعمیرات غیر قابل پیش بینی، مکرر و خواب دستگاه شده است، اطلاع دقیق ندارند.

معمولاً از کارافتادگی و خواب دستگاهها می تواند پیامدهای نامطلوب زیادی را به همراه داشته باشد که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می گردد :

* بیکاری نیروی انسانی به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم.

* کاهش و یا توقف فعالیت ها و خدمات بیمارستانی.

* نارضایتی مراجعه کنندگان و تخریب روحیه کاربران دستگاهها.

* رکود و یا از بین رفتن سرمایه مراکز درمانی و در نهایت ایجاد ضرر بواسطه از بین رفتن سرمایه های ملی.

در این راستا، سعی نمودیم مطالبی برای آشنایی دانشجویان رشته مهندسی پزشکی با بخشی از دستورالعمل های نگهداشت و کالیبراسیون تجهیزات پزشکی گردآوری کنیم، به امید آنکه با بکارگیری و استفاده از مطالب و تحقیق بیشتر در این زمینه، گامی هر چند کوتاه در جهت رشد و شکوفایی کشورمان برداریم.

بررسی دستورالعمل های نگهداشت و کالیبراسیون تجهیزات پزشکی

سیر تاریخی علم نگهداشت

دانش نگهداری و تعمیرات (نت) در طول دوران شکل گیری خود دستخوش تحولات گوناگونی بوده است. در این جا به بررسی روند دگرگونیها خواهیم پرداخت و بر این اساس سیر تاریخی تحولات حوزه نت را به سه دوره اساسی تقسیم می نماییم :

1 - دوره نخست (BM)

2 - دوره دوم (TPM)

3 - دوره سوم (RCM)

...

انواع سیستم های نگهداری و تعمیرات

سیستم نگهداری و تعمیرات واکنشی (Reactive Maintenance)

این استراتژی بیان می کند که :

بعد از وقوع خرابی نسبت به تعمیر ماشین و بازگشت وضعیت به حالت اولیه اقدام می گردد. (Fix it after it Breaks)در استاندارد TPM از این روش با عنوان (Breakdown Maintenance) یاد شده و در ایران نیز عنوان (Emergency Maintenance) برای این روش مورد استفاده قرار می گیرد.

همانگونه که اشاره نمودیم این سیستم در سالهای آغازین تکامل نت مورد استفاده قرار می گرفته و بدین سبب با ساختار امروزی ماشین آلات و تجهیزات همخوانی چندانی نداشته و معایب زیر را با خود به همراه دارد:

1 - کاهش ایمنی کار با ماشین آلات.

2 - عدم برنامه ریزی دقیق تولید به علت بروز مشکلات کمی و کیفی.

3 - نیاز به گروه تعمیراتی قوی و آماده به کار.

4 - افزایش زمان تعمیرات به علت مشاهده خرابیهای فرعی.

5 - نیاز به ذخیره و انبار کردن وسیع قطعات.

نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه (Preventive Maintenance)

این استراتژی بیان می کند که :

نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه عبارت است از یک روش سیستماتیک برنامه ریزی و زمان بندی شده جهت انجام کارهای نگهداری مورد نیاز.

این کار باید بر طبق برنامه تنظیمی با هدف جلوگیری از فرسایش غیرعادی اجزا ماشین و کاهش توقفات اضطراری ماشین آلات انجام پذیرد. (Fix it before it breaks)

Maintain based upon calendar or running time

نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه از یک روش سیستماتیک برنامه ریزی و زمان بندی شده جهت انجام کارهای نگهداری مورد نیاز بر طبق برنامه تنظیمی با هدف جلوگیری از فرسایش غیر عادی اجزا ماشین و کاهش توقفات اضطراری ماشین آلات.

نت پیشگیرانه بر اساس تناوب اجرای فعالیتها برنامه ریزی و اجرا گردیده و به همین دلیل عبارت : Time Based Maintenance نیز به این دسته از فعالیتها اطلاق می گردد.

فعالیت های نت پیشگیرانه عبارتند از :

1 - جلوگیری از فرسایش غیرعادی اجزاء ماشین : نظافت، آچارکشی و روانسازی (روغنکاری و گریسکاری)

2 - کاهش توقفات اضطراری : تعمیر و تعویض های دوره ای مطابق با برنامه زمانی از پیش تعیین شده.

نگهداری و تعمیرات پیشگویانه (Predicative Maintenance)

Maintain based upon known condition

نت پیشگویانه به مجموعه فعالیت هایی اطلاق می گردد که جهت تعیین شرایط فنی کارکرد اجزاء ماشین (اندازه گیری میزان فرسایش اجزاء) در حین بهره برداری انجام گردیده و بر اساس نتایج حاصله از آن، زمان و نوع فعالیت نت مورد نیاز تعیین می گردد.

نت پیشگویانه بر اساس شرایط کارکرد اجزاء ماشین برنامه ریزی و اجرا گردیده و به همین دلیل عبارت Condition Based Maintenance نیز به این دسته از فعالیتها اطلاق می گردد.

فعالیت های نت پیشگویانه (PDM) عبارتند از :

1 - بازرسی فنی توسط حواس انسانی : انجام بازرسی فنی توسط پرسنل ماهر نت با استفاده از حواس انسانی (همچون بازرسی سر و صدای غیرعادی یا گرم شدن بیش از حد اجزاء)

2 - اندازه گیری فرسایش با استفاده از ابزار توسط انسان : بازرسی فنی اجزاء ماشین و اندازه گیری فرسایش با استفاده از ابزارهایی همچون ارتعاش سنج، حرارت سنج، آنالایزر روغن. در این روش بازرس PM در فواصل زمانی مشخص و در حین کارکرد ماشین با استفاده از ابزار نسبت به اندازه گیری میزان فرسایش اجزاء اقدام و نتایج به دست آمده را با محدوده کارکرد مجاز اجزاء مقایسه می نماید. تصمیم جهت ادامه کار ماشین و یا توقف آن جهت انجام فعالیت های نت بر اساس نتایج حاصله از این تحلیل خواهد بود. در این روش هیچ فعالیت اضافی نت انجام نمی گیرد و بر همین اساس عبارت نت اقتصادی نیز به این گروه از فعالیت های نت اطلاق می گردد.

3 - بازرسی و اندازه گیری پیوسته توسط ابزار : امروزه با استفاده از روش کنترل پیوسته توسط طراحان ماشینهای صنعتی به عنوان روشی جهت جلوگیری از خطاهای برنامه ریزی نت مورد توجه قرار گرفته است. فیلترهای هوا مجهز به سنسورهایی جهت تعیین زمان دقیق تعویض فیلتر شده اند؛ برای یاتاقانها سنسورهای حرارتی طراحی گردیده تا زمان دقیق روانسازی آنها مشخص و به اپراتورها اعلام گردد و...

نگهداری و تعمیرات موثر (Proactive Maintenance)

این استراتژی بیان می کند که :

نت موثر به مجموعه فعالیت هایی اطلاق می گردد که با هدف بهبود وضعیت کارکرد ماشین آلات، کاهش میزان نیاز آنها به اجرای نت و حذف کامل علل وقوع خرابیها انجام می گیرد.

(Don't just fix it , improve it)

Eliminate defects from all sources Maximize equipment uptime

در استاندارد نگهداری و تعمیرات بهره ور فراگیر (TPM) که از سوی انجمن مهندسین نت ژاپن تدوین گردیده عبارت (Maintenance Prevention) برای نت موثر استفاده گردیده است.

مهمترین روشهای تحلیلی مورد استفاده در سیستم نگهداری و تعمیرات موثر عبارتند از :

RCA : Root Cause Analysis

MFMEA : Machine Failure Mode and Effects Analysis

فعالیت های نت موثر عبارتند از :

1- انتخاب ماشین آلات و تجهیزات و یا تغییر در نحوه استفاده از آنها بر اساس سوابق نت و تجربیات پرسنل نت و تولید.

2 - طراحی مجدد اجزاء ماشین با هدف حذف علل وقوع خرابیها.

3 - بازنگری در طراحی، نصب و نحوه بهره برداری از تجهیزات.

نگهداری و تعمیرات بهره ور فراگیر (Total Productive Maintenance)

همانگونه که اشاره نمودیم سیستم TPM در حقیقت همان سیستم نت بهره ور به شیوه آمریکایی (که در سال 1954 معرفی شد) است که در جهت سازگاری با شرایط صنعتی ژاپن در آن بهبودهایی داده شده است؛ ابتکار محوری و حساس در اصول TPM این است که اپراتورها خودشان به امور اصلی و اولیه و نگهداری و تعمیرات ماشینهای خودشان می پردازند. در نت بهره ور فراگیر نتایج حاصل از فعالیتهای صنعتی و تجاری به صورت اعجاب انگیزی بهبود یافته و سبب ایجاد یک محیط کاری با بهره وری بالا، شادی آفرین و ایمن با بهینه سازی روابط بین نیروی انسانی و تجهیزاتی که با آن سر و کار دارند، می گردد.

از زمانیکه اولین اسناد در زمینه سیستم نت بهره ور جامع (TPM) ارائه گردید بیش از سی سال می گذرد. نسخه اول سیستم TPM به مدل Nakajima (از بنیانگذاران TPM) مشهور بوده و تا سال 1989 نیز در اصول پنجگانه آن تغییری داده نشد.

با تغییر نگرش در سیاستهای کلان TPM، ویرایش دوم و سوم سیستم مذکور در طول سالهای 1989 تا 1994 توسط T. Suzuki ارائه گردیده که یکی از ویژگیهای مهم ویرایش سوم ویرایش سوم افزایش اصول سیستم به هشت اصل زیر می باشد :

1 - افزایش میزان اثربخشی اصلی ماشین آلات.

2 - اجرای نت خود کنترلی توسط خطوط تولید.

3 - اجرای نت برنامه ریزی شده توسط بخش نگهداری و تعمیرات.

4 - برگزاری دوره های آموزش تئوری و عملی برای پرسنل ذیربط.

5 - مدیریت زودهنگام بر روی ماشین آلات.

6 - استقرار سیستم نت کیفیتی با ایجاد ارتباط بین واحدهای نت و کنترل کیفیت.

7 - استقرار نت بهره ور فراگیر در واحدهای پشتیبانی و ستادی نت.

8 - مدیریت ایمنی و محیط زیست.